Epilepsi Tedavisinde Kilit Bir Rol Oynayan Glia Hücreleri Hakkında.
Norveç'ten Dr. Nathalie Jurisch-Yakşi ve Prof. Dr. Emre Yakşi ile Almanya'dan Doç. Dr. Çağhan Kızıl'ın birlikte yürüttükleri çalışma, glia hücrelerinin epilepsi oluşumundaki rolünü aydınlatıyor.
Epilepsi hem tanısı hem de tedavisi oldukça zor, gizemli bir hastalık. Epilepsinin beyinde nasıl oluştuğuna ve nasıl tüm beyni etkileyen nöbetlere yol açabildiğine dair mekanizmalar da henüz tam anlamıyla anlaşılabilmiş durumda değil.
Norveç’ten Dr. Nathalie Jurisch-Yakşi ve Prof. Dr. Emre Yakşi ile Almanya’dan Doç. Dr. Çağhan Kızıl‘ın birlikte yürüttükleri çalışma epilepsinin beyinde nasıl meydana geldiğine dair sorulardan birini aydınlatıyor. Zebra balıkları üzerinde yürütülen çalışma, saygın bilim dergilerinden Nature Communications‘da yayınlandı.
Epilepsi hastalarının yaklaşık %30’unda “ilaca dirençli epilepsi” görülüyor.
Epilepsi hastalığında hastaların yaklaşık yarısında düzenli ilaç kullandıkları sürece epilepsi nöbetlerini önlemek büyük oranda mümkündür. Geriye kalan hastaların yarısında ise inatçı epilepsiyi önlemek için tek ilaç yetmeyebilir. Ya başka bir ilaçla ya da çeşitli antiepileptik ilaç kombinasyonlarıyla nöbetler önlenir. Hastaların yaklaşık %30’luk bir kısmında ise, çok çeşitli ilaç tedavilerine rağmen nöbetlerin hastanın günlük hayatını olumsuz etkilemeyecek derecede dahi önlenmesi mümkün olmaz. Nöronlarda epilepsi etkinliğini azaltan çok sayıda ilaca rağmen bu hastalarda neden hala nöbet görüldüğü şimdiye kadar bir gizem olarak kalmıştı.
Epilepsinin oluşumunda glia hücrelerinin önemi
Son dönemde gündeme gelen görüşlerden biri, epilepsinin beyinde sadece sinir hücrelerinden kaynaklanmıyor olabileceğiydi. Bu düşünceye göre nöronlara yardımcı hücreler olarak bilinen glia hücreleri de epilepsinin oluşmasında rol oynuyor. Dr. Nathalie Jürisch-Yakşi, Dr. Emre Yakşi ve Dr. Çağhan Kızıl önderliğinde yürütülen yeni çalışmada, epilepsinin oluşumunda glia hücrelerinin beyindeki görevlerini yerine getirememesinin epilepsinin tüm beyne yayılmasında kilit bir nokta olabileceğini gösteriyor.
Zebra balıkları sinirbilim araştırmalarında sıklıkla kullanılıyor
Zebra balıkları şeffaf sinir sistemleri ve sinirsel aktivitelerinin mikroskopik yöntemlerle kolay ölçülmesinden dolayı bu tür çalışmalar için oldukça elverişli. Bilim insanları zebra balıklarında bir epilepsi modeli yarattılar ve hipotezlerini denediler. Beyinde epilepsi nöbetleri öncesinde genellikle belirli bir bölgedeki sinirsel aktivitede artış gözlenirken, çalışmada beynin tamamındaki glia hücrelerinde bir aktivite artışı tespit edildi. Yani henüz beyindeki çoğu sinir hücresinden epilepsi nöbetinin geldiğini anlamak mümkün değilken glia hücrelerinin aktivitesinden yakın zamanda bir epilepsi nöbeti yaşanacağını anlayabilmek mümkündü. Ayrıca glia hücrelerindeki bu hareketlenmenin glutamat isimli nöronları aktive edici bir nörotransmiter maddeyi hapsettiği gözlendi. Yani glia hücrelerinin epilepsiye karşı beyni koruyucu özellikleri olduğu görüldü.
Daha da ilginci, glia hücrelerinin bu beyin koruyucu fonksiyonlarının kimi durumlarda bozulması sonucunda ortaya çıktı. Buna göre beyindeki epileptik aktivite iyice arttığında glia hücreleri artık bu koruyucu görevini yapamıyor, üstüne üstlük epilepsiye karşı beyni korumak için emdikleri glutamat nörotransmiterini bir anda boşaltarak epilepsi ataklarının tüm beyne yayılmasına sebep oluyorlar.
Glia hücreleri yeni epilepsi tedavileri için önemli olabilir
Epilepsi nöbetlerinin oluşmasında glia hücrelerinin de rolü olabileceğine dair teoriler bir süredir gündemdeydi. Bu çalışma bu teorilerin arkasında yatan mekanizmaları aydınlatması açısından önemli. Dahası, epilepsi tedavisinde kullandığımız ilaçların tamamı beyindeki sinirsel etkinliği nöronlar üzerinden sınırlandırmaya çalışıyor. Glia hücreleri üzerine etki ederek bu hücrelerin içindeki glutamatı tüm beyne yaymasını engelleyecek bir tedavi, ilaca dirençli epilepsilerde yeni bir umut ışığı olabilir.
Çalışmayı yürüten bilim insanlarının sonraki hedefi, epilepsi alanında çalışan hekimlerle işbirliği yaparak glia hücreleri üzerinde yoğunlaşan tedavilerin hangi epilepsi hastalarında fayda sağlayabileceğini göstermek. Glia hücrelerinin epilepsideki etkinliğinin anlaşılması orta ve uzun vadede epilepsinin altında yatan mekanizmaları tamamen çözmemize katkı sağlayabilir.
Kaynaklar ve ileri okuma: Nature Communications Glia-neuron interactions underlie state transitions to generalized seizures (Açık Erişim, 24 Ağustos 2019 CET 7:11’de alındı.)
http://noroblog.net/2019/08/24/glia-hucreleri-epilepsi-tedavisinde-kilit-bir-rol-oynayabilir/
תגובות